Algemene beginselen van behoorlijk bestuur; welke gedragsregels zijn er?

Joost Jaspers

Net als elke Nederlander dient ook de Nederlandse overheid zich aan specifieke gedragsregels te houden. Deze regels zijn vastgelegd in de Algemene wet bestuursrecht (Awb). In het juridische speelveld worden deze spelregels ook wel aangeduid als algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb’s).

De overheid wordt geregeld te pas en te onpas beticht van onbehoorlijk bestuur, maar daarbij wordt meestal niet specifiek aangegeven waar de schoen volgens de klager precies wringt. Hieronder nemen we beknopt de verschillende beginselen met je door waar ieder Nederlands overheidsorgaan zich aan dient te houden.

Zorgvuldigheidsbeginsel

Een overheidsinstantie kan niet zomaar allerlei ingrijpende maatregelen nemen zonder dat daarbij alle vanzelfsprekende zorgvuldigheid in acht wordt genomen. Voordat besluiten definitief worden moet het bestuursorgaan namelijk eerst de benodigde kennis opdoen door alle relevante feiten te verzamelen en uiterst zorgvuldig belangen af te wegen. Dit noemen we het zorgvuldigheidsbeginsel.

Wordt er op dat vlak echter onzorgvuldig gehandeld waardoor niet het complete plaatje van de te nemen maatregelen zichtbaar wordt. Het is dan mogelijk om de overheid schending van het zorgvuldigheidsbeginsel te verwijten. In zo’n geval kan een bestuursrechter bepalen dat er bijvoorbeeld eerst beter onderzoek plaats dient te vinden, voordat er een definitief besluit wordt genomen.

Vertrouwensbeginsel

De vertrouwensband tussen de burger en de overheid staat regelmatig ter discussie. Voordat je in dat kader echter een beroep gaat doen op het vertrouwensbeginsel wat in de Awb genoemd wordt, is het wel van groot belang dat je goed begrijpt waar dit beginsel precies voor staat.

Een toezegging welke bijvoorbeeld door een ambtenaar of wethouder wordt gedaan maar die helemaal niet over de betwiste situatie gaat en dus onbevoegd is, maakt in dat geval sowieso geen schijn van kans bij een rechter.

De zaak ligt daarentegen anders als blijkt dat een bevoegd persoon, die deel uitmaakt van een bestuursorgaan, ondubbelzinnig een toezegging aan je heeft gedaan en deze niet nakomt. Maar ook in dat geval kun je je niet zomaar beroepen op een toezegging van een willekeurige ambtenaar die toevallig op de juiste afdeling van het bestuursorgaan werkt dat je aansprakelijk wilt stellen. Het gaat bij dit beginsel puur om duidelijke toezeggingen op het niveau van bijvoorbeeld collegeleden of wethouders die niet nagekomen worden.

Rechtzekerheidsbeginsel

Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de regels die de overheid heeft vastgelegd zo duidelijk zijn dat er geen misverstanden over bestaan hoe ze nageleefd dienen te worden. Als je ze echter op meerdere verschillende manieren uit kunt leggen, dan zijn ze in strijd met dit beginsel. Schending van het rechtszekerheidsbeginsel kan ook aan de orde komen als een bestuursorgaan besluiten neemt die met terugwerkende kracht in zullen gaan.

Verbod op willekeur

Dit verbod wordt ook wel met de Franse term ‘détournement de pouvoir’ aangeduid. Het verbiedt de overheid haar bevoegdheid voor een ander doel te gebruiken dan waarvoor die bevoegdheid in eerste instantie bedoeld was. Zo mag een gemeente bijvoorbeeld niet weigeren om een bouwvergunning aan je te verstrekken als blijkt dat je de gemeentelijke belasting nog niet hebt betaald.

Evenredigheidsbeginsel

Bepaalde acties van de overheid kunnen ingrijpende gevolgen voor burgers hebben. Als de gemeente of provincie bijvoorbeeld van plan is om de doorgaande weg langs je woning definitief af te sluiten, dan kan dat besluit voor jou en je omwonende behoorlijk nadelige gevolgen hebben. Het is in zo’n situatie niet uitgesloten dat je voortaan een heel stuk om moet rijden om bijvoorbeeld op je werk te kunnen komen.

Als in het besluit van de overheid niet een passend alternatief wordt aangedragen, is er sprake van onevenredigheid en zal de overheid het veroorzaakte nadeel op de een of andere manier redelijkerwijs moeten compenseren.

Zie ook: Evenredigheidsbeginsel

Motiveringsbeginsel

Als de overheid besluiten neemt is het natuurlijk van groot belang dat de burgers goed begrijpen wat de bedoeling van die besluiten is. Er mag dus van een bestuursorgaan verwacht worden dat besluiten in begrijpelijk Nederlands worden gecommuniceerd en dat deze niets aan duidelijkheid te wensen overlaten.

Als een besluit niet duidelijk is gemotiveerd, kun je dat tijdens de bezwaarperiode aanvechten, zodat het besluit aangevuld of verbeterd kan worden. Blijft een deugdelijke motivering tijdens een bezwaarprocedure nog steeds uit, dan kan de bestuursrechter op grond van een motivatiegebrek een besluit vernietigen. De overheid kan zo’n vernietiging overigens voorkomen door tijdens de verweertermijn bij de rechtbank alsnog met een afdoende motivatie op de proppen te komen.

Zie ook: Motiveringsbeginsel

Specialiteitsbeginsel

Voor brood ga je naar de bakker en voor vlees naar de slager. Dit principe geldt uiteindelijk ook bij het specialiteitsbeginsel waar de verschillende bestuursorganen zich aan dienen te houden. Zo mag bijvoorbeeld een waterschap niet op de stoel van de provincie gaan zitten en dus ook niet zomaar diens regels en taken uit gaan voeren.

Beginsel van fair play

Als burger heb je het recht om te weten waar je bij de overheid aan toe bent. Bestuursorganen mogen niet allerlei blokkades opwerpen om zaken extra moeilijk voor je te maken of deze mogelijk zelfs ronduit te frustreren. Het wordt bijvoorbeeld als onbehoorlijk bestuur gezien als je door de overheid eindeloos lang aan het lijntje wordt gehouden of als een bestuursorgaan pertinent weigert om relevante beslissingen te nemen.

Zie ook: Beginsel van fair play

Verbod op vooringenomenheid

Je moet erop kunnen vertrouwen dat besluiten eerlijk en onafhankelijk worden genomen. Bij het specifieke bestuursorgaan werkende ambtenaren mogen dus geen relevante nevenfuncties bij derden bekleden die van invloed zouden kunnen zijn op een ordentelijke besluitvorming. Zelfs de schijn daartoe is al voldoende reden om een beroep op dit verbod te kunnen doen.

Zie ook: Verbod op vooringenomenheid

Verbod van détournement de procedure

Het nemen van besluiten is bij alle overheden gebonden aan allerlei procedures, die strikt gevolgd dienen te worden, zodat je als burger altijd exact weet in welk stadium besluitvorming zich bevindt en daar eventueel op in kunt spelen. Het verbod van détournement de procedure betekent in dit kader dan ook dat het voor bestuursorganen verboden is om besluiten op alternatieve wijzen te nemen.

Zie ook: Verbod op détournement de procédure

Even voorstellen

Mijn naam is Joost Jaspers. Ik ben als advocaat gespecialiseerd in Frans Recht en overheidsrecht. Het betekent dat ik je kan helpen wanneer:

  • je een conflict hebt met de gemeente of een andere overheidsinstelling
  • je tegen juridische problemen aanloopt in Frankrijk en op zoek bent naar een specialist in Frans Recht.

Ik help je bij:

Ik ben gevestigd als advocaat in Brabant, maar actief in heel Nederland. Vanuit mijn kantoor in Gilze-Rijen (tussen Tilburg en Breda) help ik met mijn klanten in heel Nederland (en steeds vaker ook in Frankrijk). Meestal werk ik op kantoor, maar communiceren kan via telefoon, e-mail of online. De moderne technieken stellen me in staat een beeld te krijgen van elke situatie in Nederland. Afspraken op locatie blijven natuurlijk altijd mogelijk.

Gerelateerde informatie

Heb je deze artikelen al gelezen:

Contact

Heb je vragen neem gerust contact met mij op.