Het burgerlijk recht, ook wel civiel recht of privaat recht genoemd, regelt de verhoudingen tussen verschillende personen. Laat het woord personen je echter niet in verwarring brengen want dit kunnen zowel natuurlijke personen (fysieke personen zoals jij en ik) als rechtspersonen (bedrijven of overheidsinstellingen) zijn.
Het burgerlijk recht vond zijn oorsprong bij Napoleon die komaf maakte met hoe de samenleving georganiseerd werd in functie van monarchen en landsheren. Hij bracht het recht en de samenleving dichter bij de burger en via zijn Code Civil ontwikkelde hij regels die hun verhoudingen, rechten en plichten zouden regelen.
Aanvankelijk was het burgerlijk recht in Nederland een vertaling van die Code Civil, die via de veroveringstochten van Napoleon doorheen Europa werd verspreid, maar sindsdien ging het Burgerlijk Wetboek een eigen richting uit. De oorspronkelijke gedachtegang en de basisprincipes zijn er echter nog duidelijk in te herkennen. Dat is niet alleen in Nederland het geval, maar ook in andere Europese landen zoals België en Frankrijk. Hierdoor vertoont het civiel recht in Nederland grote gelijkenissen met dat van onze buurlanden.
Net zoals de verhoudingen tussen personen heel divers kunnen zijn, geldt dat ook voor het burgerlijk recht. Het burgerlijk recht regelt de meest uiteenlopende verhoudingen, lang niet altijd in even concrete bewoordingen.
Het gaat bijvoorbeeld om het goederenrecht dat aangeeft wat jouw rechten zijn als eigenaar van een zaak, maar ook om het auteursrecht en het verbintenissenrecht. Die vallen samen onder de noemer vermogensrecht, wat in boek 3 van het Burgerlijk Wetboek is opgenomen.
Een andere belangrijke tak van het burgerlijk recht is het personen- en familierecht. Het personen- en familierecht regelt bijvoorbeeld het huwelijk, de echtscheiding, de adoptie en hoe je een naam kan wijzigen. Deze zijn voornamelijk terug te vinden in boek 1 van het Burgerlijk Wetboek.
Denk daarnaast ook aan het rechtspersonenrecht, de tak van het recht dat bijvoorbeeld van toepassing is op je favoriete voetbalclub. Het geeft bijvoorbeeld aan dat een vereniging geen winst aan haar leden mag uitkeren.
Deze drie grote takken worden samen wel eens het materieel privaatrecht genoemd. Ze staan tegenover het formeel privaatrecht. Het formeel privaatrecht geeft de regels weer over hoe geschillen op basis van het burgerlijk recht moeten worden opgelost. Het gaat dan over de rol van de rechter die onpartijdig is, het geeft aan dat een advocaat niet verplicht is bij een procedure voor de kantonrechter en over hoe je in beroep kan gaan tegen een uitspraak van het kantongerecht.
Zoals je merkt is het Burgerlijk Wetboek een belangrijke leidraad bij de studie van het burgerlijk recht. Toch volstaat het Burgerlijk Wetboek nog niet om het burgerlijk recht helemaal samen te vatten. Sommige onderdelen van het burgerlijk recht zijn dan ook in andere wetten terug te vinden. Een voorbeeld daarvan is de Wet zorg en dwang die de rechten van mensen met een psychogeriatrische aandoening beschermt.
Daarnaast is het Burgerlijk Wetboek niet altijd even duidelijk en helpen eerdere uitspraken van rechters om bepaalde artikelen te interpreteren. Hoe dan ook is er in het burgerlijk recht een heel belangrijke rol aan de rechter toebedeeld. Om dat te begrijpen kan je het bijvoorbeeld vergelijken met het strafrecht: enkel wanneer er een wet is die iets strafbaar maakt, kan je ook echt gestraft worden. In het burgerlijk recht zou het echter niet wenselijk zijn om conflicten tussen burgers niet op te lossen omdat er geen vastgestelde wet is. In zo'n geval moet de rechter toch uitspraak doen, bijvoorbeeld door de redenering van bestaande regels ook op dit conflict toe te passen. In een burgerlijke procedure wordt dan ook altijd naar oplossingen gestreefd, net zoals Napoleon het ooit wou.
De rechter is onafhankelijk en moet op basis van bovenstaande redenering oordelen over het conflict. Er is echter geen openbare aanklager en dus moeten de partijen (de eiser en de gedaagde) zelf met argumenten en bewijzen komen. Zij kunnen zich laten bijstaan door een advocaat. Soms is dat ook verplicht.
De partijen leggen hun bewijzen voor aan de civiele rechter en tijdens de zitting luistert de rechter ook naar hun argumenten. Soms nodigt de rechter ook nog een andere persoon uit. Na alle stukken te hebben bekeken en te hebben geluisterd naar de partijen, doet de rechter een uitspraak. Soms doet de rechter dat meteen, maar soms heeft de rechter nog even tijd nodig om alles in detail te bekijken. Dan krijgen de partijen de uitspraak toegestuurd. Zij zijn nu verplicht om de uitspraak van de rechter te respecteren. Wanneer ze het niet eens zijn, kunnen ze in hoger beroep gaan. Dan doet een hogere rechter nog eens uitspraak over hetzelfde conflict.
De rechter baseert zich enkel op de argumenten en bewijsstukken die hem zijn voorgelegd. Zelfs wanneer je recht in de schoenen staat, kan het burgerlijk recht je in de steken laten als je niet met de juiste bewijsstukken komt. Daarom is het belangrijk dat je je laat bijstaan door een advocaat.
