Wat zijn formele beginselen

Formele beginselen maken net als materiële beginselen deel uit van de algemene beginselen van behoorlijk bestuur (abbb). Het gaat bij de abbb om zowel geschreven als ongeschreven normen. Een bestuursorgaan bindt zich aan deze normen bij het verrichten van handelingen en rechtshandelingen. In het kort gezegd gaat het bij de algemene beginselen van behoorlijk bestuur om de gedragsregels voor het omgaan van de overheid met de burger. Bijvoorbeeld als het gaat om de gedragsregels van de gemeente bij het verlenen van een vergunning. Wij leggen je hier uit wat formele beginselen zijn en geven in dat kader ook een korte toelichting op de materiële beginselen.

Formele en materiële beginselen

Formele beginselen hebben betrekking op de bevoegdheden van overheidsorganen, zoals de gemeente om besluiten te hebben. Er dient daarbij voldaan te worden aan het legaliteitsbeginsel met als uitgangspunt dat er geen bevoegdheid is als er geen wettelijke grondslag aanwezig is. Materiële beginselen gaan over de inhoud van besluiten zoals onder meer het vertrouwensbeginsel en gelijkheidsbeginsel.

Wat valt er onder formele beginselen?

Naast het legaliteitsbeginsel zijn er nog een aantal andere formele beginselen. Het gaat dan onder meer om het zorgvuldigheidbeginsel net als het motiveringsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel. Overheidsorganen zijn gebonden aan een zorgvuldige voorbereiding en behandeling en moeten besluiten van een deugdelijke motivering voorzien. Bovendien moet het voor de burgers duidelijk zijn wat de gevolgen zijn van een besluit.

Hoe worden de formele beginselen beoordeeld?

De beoordeling vindt plaats aan de hand van de gegeven invulling en naleving van de gestelde geschreven en ongeschreven normen. Een concreet voorbeeld is dat een overheidsorgaan bijvoorbeeld alleen extra informatie mag eisen indien dat voor het nemen van een juiste beslissing relevant of noodzakelijk is.

Zorgvuldigheidsbeginsel

Het zorgvuldigheidsbeginsel is een belangrijk formeel beginsel. Zo is het ook van belang dat bijvoorbeeld bij het indienen van een onvolledige aanvraag door een burger de gemeente daarop wijst. Daarmee biedt het overheidsorgaan de burger de gelegenheid het verzuim te herstellen. Het is ook belangrijk dat een overheidsorgaan de burger correct bejegent. Dat betekent onder meer dat er sprake moet zijn van een onpartijdige opstelling indien er sprake is van het nemen van een besluit.

Motiveringsbeginsel

Bij het motiveringsbeginsel geldt de beoordeling dat er sprake is van een draagkrachtige motivatie, Dat betekent dat er sprake moet zijn van een logische en begrijpelijke redenering. De kwalificatie van de feiten moet daarbij op een juiste manier hebben plaatsgevonden. Bovendien moet de motivering gebaseerd zijn op wet- en regelgeving. Het is bijvoorbeeld niet toegestaan om simpel naar algemene regels van beleid te verwijzen indien er sprake is van bijzondere omstandigheden.

Als een belanghebbende bezwaren heeft aangedragen, dient de overheid deze gemotiveerd te weerleggen. Verder moet een besluit duidelijk zijn voor de betrokken en op basis daarvan helder geformuleerd zijn. Het uitgangspunt daarbij is dat de ontvanger de formulering van het besluit begrijpt. In beroepszaken geldt dat het niet aanwezig zijn van een deugdelijke motivering een veelgebruikte grond is ter vernietiging van het besluit.

Het is echter ook zo dat een gebrekkige motivering te herstellen is bij het een nieuw besluit. Dat kan dan wel weer leiden tot een wijziging van de uitkomst. Het is niet zo dat elke ondeugdelijke motivering tot vernietiging van het besluit leidt. De rechter zal niet uit zichzelf bepalen of een besluit deugdelijk gemotiveerd is, want er is geen ambtshalve toetsing van toepassing.